به سرزمین های خشکی که میزان بارندگی سالانه آنها کمتر از ۵۰ میلیمتر باشد چه میگویند
به سرزمین های خشکی که میزان بارندگی سالانه آنها کمتر از ۵۰ میلیمتر باشد چه میگویند را از سایت نکس درجه دریافت کنید.
بیابان
بیابان یا صحرا (به عربی: صحراء) یک زمین‌چهر است که به نوعی از منطقه خشک و کم‌باران در جغرافیای کره زمین گفته میشود و به خاطر بارندگی سالیانهٔ کم دارای پوشش گیاهی کمی است.
از مهم‌ترین مشخصات مناطق بیابانی بارش کم‌باران، کم بودن پوشش گیاهی و اختلاف زیاد دمای روزانه است. در واقع بیابان به نواحی اطلاق میشود که با کمی رطوبت، موجودات زنده و تغییر شدید دمای شب و روز مشخص می‌شوند. در فارسی به بیابان بسیار خشک و خالی اصطلاحاً بیابان برهوت گفته میشود.
پراکندگی بیابان‌ها[ویرایش متنی]
برای بیابان تعاریف متعددی بیان شده‌است. در همه این تعاریف به دو ویژگی اغلب بیابان‌ها یعنی کمبود بارش و تبخیر زیاد تأکید میشود. خوشبختانه کارهای زیادی در زمینه بیابان زدایی شده‌است. در زمین چند نوار عمده بیابانی وجود دارد که مهم‌ترین آنها در نیمکره شمالی از مجاورت اقیانوس اطلس تا حدود چین است که شامل صحرای بزرگ آفریقا، بیابان عربستان، بیابان‌های ایران، ترکستان، گبی و تار است.
تفاوت بیابان و کویر[ویرایش متنی]
با وجود اینکه در بین عامه مردم رایج است که اصطلاح «کویر» و «بیابان» را به‌جای یکدیگر به‌کار می‌برند ولی بین این دو اصطلاح تفاوت اساسی وجود دارد. بیابان به بخشی از مناطق خشک گفته میشود که بارندگی سالانه آن کمتر از ۵۰ میلیمتر است و ممکن است چند سال در آن باران نبارد و با کم‌آبی و تبخیر شدید مواجه است و پوشش گیاهی آن بسیار ضعیف است. اما کویر به زمین‌های رسی پف‌کرده، با شوری و نمک بسیار شدید گفته میشود که گیاهان نمی‌توانند در آن رشد نمایند. در بعضی از کویرها که شوری خاک کمتر است، ممکن است گیاهانی مانند گز که دربرابر املاح نمکی مقاوم است، در آن رشد نماید؛ بنابراین کویر معمولاً زمین‌هایی با شوری بالا و بدون گیاه است که به آن «نمک‌زار» نیز گفته میشود.[۱]
ویژگی آب و هوای خشک[ویرایش متنی]
علل ایجاد بیابان‌ها[ویرایش متنی]
گرم شدن زیاد منطقه بر اثر تابش خورشید[ویرایش متنی]
در منطقه‌های استوا هوای گرم به دلیل سبکی و افت بی در رو دما به سمت لایه‌های بالای جو حرکت می‌کند. وقتی تا حد زیادی بالا رفت دمایش کاهش یافته و به صورت افقی در لایهٔ بالای جو به سمت عرض‌های بالاتر جغرافیایی حرکت می‌کند (به سمت منطقه جنب استوایی یا جنب حاره‌ای می‌رود) در بین راه دمایش کاهش یافته و سنگین میشود و در عرض‌های حدوداً ۲۵ تا ۳۰ درجه مانند آبشاری فروکش می‌کند و به سمت سطح زمین می‌آید. درست در آن منطقه‌ای که پایین می‌آید توده هوای کم فشار محلی وجود دارد که به دلیل گرمی و سبکی میل به صعود دارد ولی همین هوای مهاجری که از لایه‌های بالای جو از استوا آمده مثل چکشی بر سر توده هوای محلی فشار وارد می‌کند و اجازه نمی‌دهد که این توده هوای محلی صعود کرده وبارش ایجاد کند توده هوای مهاجر را پر فشار جنب حاره‌ای می‌نامند که باعث به وجد آمدن بیابانهایی چون صحرا در آفریقا ربع الخالی عربستان و بیابان لوت در ایران شده‌است. بیابان گبی در مغولستان بدین طریق به وجود نیامده زیرا در چنین عرض جغرافیایی واقع نشده‌است. بیابان گبی به دلیل محصور بودن توسط رشته کوه و دوری از دریا و ضریب بری بودن بالا؛ از رطوبت بی نصیب مانده‌است و جزو بیابان‌های سرد محسوب میشود. وقتی سخن از بیابان به میان می‌آید همیشه احساس گرمای زیاد تداعی میشود. درحالیکه بیابان‌های سرد قطبی هم وجود دارد.
فشار زیاد جنب قاره‌ای[ویرایش متنی]
فشار هوا در همه عرض‌های جغرافیایی یکسان نیست. وقتی در جایی فشار هوا کم باشد، هوا به علت سبکی بالا رفته و پس از سرد شدن در صورت وجود رطوبت کافی و سایر شرایط لازم موجب بارندگی میشود. هوای گرم و مرطوب استوایی پس از ایجاد بارش به اطراف مدار رأس‌السرطان و رأس‌الجدی حرکت می‌کند. اما به علت سنگین شدن و تراکم در عرض‌های جغرافیایی مذکور فرومی‌نشیند و یک منطقه پر فشار به وجود می‌آورد. این توده هوا با از دست دادن رطوبت خود فرومی‌نشیند نتیجه این امر خشکی و گرمی هوا و صاف بودن آسمان در این مناطق است. در دریا این منطقه را مدار بدون باد یا عرض جغرافیایی اسب، بر گرفته از نام کاشف آن ساتاسپ دریانورد ایرانی دوران خشایارشا می‌نامند.
جریان‌های آب سرد ساحلی[ویرایش متنی]
جریان‌های سرد اقیانوسی که از قطب جنوب به سمت استوا حرکت می‌کند، در برخی نقاط ساحلی به علت ایجاد هوای سرد و نشست هوا، مانع ایجاد بارش در این مناطق میشود، مانند بیابان آتاکاما در آمریکای جنوبی. بیابان نامیب در آفریقا.
دوری از منبع رطوبتی (دریا) و وجود کوهستان[ویرایش متنی]
بسیاری از بیابان‌های دنیا در اثر دوری از منبع رطوبتی و وجود کوهستان مانع در برابر رطوبت شکل گرفته‌اند. در این حالت به اثر سایه کوه میگویند.. بیابان تکلامکان (تکله مکان) در آسیای مرکزی و بیابان گبی در مغولستان از دریا دورند و بیابان مرکزی ایران نیز تحت تأثیر اثر کوه رشته کوه البرز و زاگرس است.
گونه‌های بیابان[ویرایش متنی]
بیابان‌های قطبی[ویرایش متنی]
این بیابان‌ها شامل نواحی وسیعی هستند که به‌وسیله یخ پوشیده شده‌اند و به علت پایین بودن دما و سرمای زیاد ناحیه خیلی خشک هستند. مانند: جنوبگان و شمالگان
بیابان‌های توپوگرافی[ویرایش متنی]
بیابانهایی هستند که کمی رطوبت آنها به علت دور بودن از اقیانوس‌ها و قرار گرفتن در مرکز قاره‌ها یا وجود کوه‌های بلند و مرتفع که جلوی بادهای اصلی ناحیه را گرفته و از رسیدن رطوبت به این نواحی جلوگیری می‌کنند، است. مانند: کویر مرکزی ایران
بیابان‌های استوایی[ویرایش متنی]
این بیابان‌ها که به مراتب وسیعتر از بیابان‌های قطبی هستند. در فاصله بین ۱۵ و ۳۰ درجه شمال و جنوب خط استوا قرار دارند. مانند: به عنوان مثال می‌توان بیابانی شمال آفریقا و بیابانی عربستان را نام برد.
تخریب در بیابان‌ها[ویرایش متنی]
تخریب شیمیایی در بیابان‌ها به علت کمی رطوبت به ندرت انجام می‌گیرد. از این جهت بیشتر قطعات و ذرات کانی‌ها و همچنین سنگ‌ها در بیابان‌ها دستخوش تغییرات شیمیایی نشده‌اند. از انواع تخریب‌های فیزیکی که در بیابان‌ها انجام می‌گیرد، می‌توان عمل نیروی ثقل (گرانشی)، انرژی باد و تغییرات درجه حرارت را نام برد که از جمله عوامل مؤثر در تخریب مکانیکی هستند. تغییرات درجه حرارت سبب انبساط و انقباض سنگ‌ها شده و باعث تخریب آنها می‌گردد. عدم وجود پوشش گیاهی در بیابان‌ها موجب میشود که مواد حاصل از تخریب به‌وسیله باد به سهولت جابجا و پراکنده شود.
آب‌ها در بیابان[ویرایش متنی]
مقدار آب‌های جاری در بیابان‌ها بسیار کم است ولی باران‌های اتفاقی اغلب به صورت رگبار نازل میشود. در نواحی خشک به علت کمی پوشش گیاهی مقدار آبی که در سطح زمین جریان می‌یابد نسبت به مناطق دیگر با پوشش گیاهی زیاد با باران مشابه خیلی بیشتر است و در نتیجه هر چند که مقدار این آب‌ها نیز کم باشد در تخریب، حمل و نقل و رسوبگذاری در بیابان‌ها نقش مهمی دارد. در بیابان‌ها ممکن است رودخانه‌های کمی جاری باشند که از نقاط مرطوب منشأ گرفته و از بیابان‌ها عبور می‌کنند، ولی اکثر این رودخانه‌ها به حوضه‌های داخلی ریخته و وارد دریا نمی‌شوند.
عمل باد در بیابان‌ها[ویرایش متنی]
گرچه باد از نظر فرسایش از آب به مراتب دارای اهمیت کمتری است؛ ولی نقش مهمی را در فرسایش بیابان‌ها به عهده دارد. در مناطق خشک که رسوبات تخریبی و سست توسط هیچ پوشش گیاهی محافظت نمی‌شوند. بادها به آسانی مواد را از جایی برداشته و در جایی دیگر انباشته می‌سازند. در نتیجه باد علاوه بر عمل حمل و نقل، عمل تخریب و رسوبگذاری را نیز انجام می‌دهد.
حمل مواد به‌وسیله باد باد قادر است ذرات موجود در سطح زمین را برداشته و با خود تا مسافتی حمل نماید. میزان حمل، مقدار جابجایی و سرعت ته نشست مواد بستگی مستقیم به قدرت (سرعت) باد و قطر ذرات دارد. یعنی هرچه سرعت باد بیشتر باشد می‌تواند ذرات را به ارتفاع بیشتر و به فاصله دورتر ببرد و همچنین دانه‌های درشت‌تری را با خود حمل کند. برای به حرکت درآوردن ذرات خشک سرعت کمتری لازم است تا ذرات مرطوب؛ بنابراین در بیابان‌های خشک به علت نبودن رطوبت و پوشش گیاهی حمل مواد به‌وسیله باد خیلی بهتر و سریعتر انجام می‌گیرد. سرعت باد با نزدیک شدن به سطح زمین (در اثر ایجاد اصطکاک) کم گشته ولی با دور شدن از سطح زمین به میزان سرعت آن افزوده میشود.
نحوه حمل مواد توسط باد
حمل مواد به وسیله باد نسبت به وزن دانه‌ها به سه طریق انجام می‌گیرد:
ذرات خیلی ریز ماسه، سیلت‌های دانه‌ریز، گرد و غبار و خاکسترهای آتشفشانی چون بسیار سبک هستند. حتی به‌وسیله بادهای خیلی ملایم به آسانی به هوا بلند شده و مدت‌ها در هوا به حالت معلق باقی می‌مانند. به‌طور کلی در شرایط عادی ذرات با قطر کوچک‌تر از ۰٫۰۳ میلیمتر که در روی سطح زمین قرار گرفته‌اند می‌توانند به‌وسیله باد به هوا بلند شوند. این ذرات ممکن است صدها متر از سطح زمین بلند شده و همچنین کیلومترها جابجا شوند.
باد به تنهایی نمی‌تواند ذرات متوسط را از جا بلند کند بلکه بر اثر برخورد ذرات ماسه با یکدیگر به هوا پرتاب می‌شوند که به این نوع حرکت جهشی میگویند. وقتی سرعت باد به حد معینی برسد ذرات ماسه شروع به چرخش و غلتیدن به سمت جلو می‌کنند که ممکن است در اثر برخورد با ذرات دیگر باعث حرکت یا پرتاب آنها به هوا شوند. وقتی ذره‌ای به هوا بلند میشود تحت تأثیر دو نیروی نیروی گرانشی و نیروی سرعت باد، قرار می‌گیرد. ذرات در اثر نیروی گرانش به زمین برمی‌گردند ولی در اثر نیروی باد به جلو رانده می‌شوند.
ذراتی که درشت‌تر هستند اغلب به سبب وزن و درشی از جا کنده نشده و در هوا پراکنده نمی‌شوند بلکه وقتی سرعت باد به‌حد کافی برسد با چرخش یا غلتیدن به سمت جلو حرکت می‌کنند. این عمل چرخش را Reptation میگویند.
فرسایش به‌وسیله باد عمل فرسایش باد به دو صورت انجام می‌گیرد. بادکند (Deflation) و بادساب (Abrasion).
بادکَند[ویرایش متنی]
جابجایی ذرات توسط باد را بادکند میگویند. باد قادر است ذرات ریز و کوچک موجود در سطح زمین را بخصوص در مناطقی که فاقد پوشش گیاهی و رطوبت زیاد است به آسانی از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل کند و ممکن است این عمل سبب کنده شدن سطح زمین و به وجود آمدن گودی‌هایی میشود که گاهی ممکن است تا صد متر عمق داشته باشند.
سنگفرش بیابان[ویرایش متنی]
در مناطقی که ذرات درشت و ریز وجود داشته باشد باد سبب جابجا شدن ذرات ریزتر و سبکتر شده و قطعات بزرگ‌تر سنگ‌ها بر جای باقی می‌مانند که بعد از گذشت زمان سنگ‌های درشت‌تر باقی‌مانده و منظره فرشی به خود می‌گیرند که اصطلاحاً به آن سنگفرش بیابان یا Hamade میگویند.
یاردانگ[ویرایش متنی]
باد در مناطق بیابانیی به ویژه در زمین‌های سست و نرم موجب تشکیل شیارهای طولی و طویل می‌گردد که یاردانگ نامیده میشود. این نوع شیارها در جنوب دشت لوت دیده میشود.
بادساب[ویرایش متنی]
موادی که به‌وسیله باد حمل می‌شوند در اثر برخورد با یکدیگر سایش پیدا می‌کنند. این عمل ساییدگی که به‌وسیله باد انجام می‌گیرد را بادساب می‌نامند. البته عمل ساییدگی بدون بادکَند امکان‌پذیر نیست. چون در اثر حمل مواد است که ساییدگی یا خراش به وجود می‌آید. ذرات یا دانه‌های ماسه‌ای که به‌وسیله باد حمل می‌شوند، به دلیل سختی که دارند وسایل بسیار مناسبی برای سایش سنگ‌ها، ساختمان‌ها، دیوارها و … هستند.
سنگ‌های بادساب[ویرایش متنی]
سنگ‌ها و قلوه‌سنگهایی که یک سطح آنها در اثر باد صیقلی و صاف شده‌است در اثر تغییر جهت باد یا چرخش سنگ‌ها در محل اولیه خود چند سطح صاف در آنها ایجاد گردد به چنین سنگ‌هایی که به علت سایش باد به وجود آمده‌اند سنگ‌های بادساب (ventifact) میگویند.
فرسایش لانه‌زنبوری[ویرایش متنی]
برخورد مداوم بادهای قوی و دائمی که ذرات ماسه همراه دارند بر روی صخره‌ها یا سنگ‌هایی که در سطح زمین بخصوص در نقاط خشک و نیمه خشک قرار دارند باعث می‌گردد که بتدریج این سنگ‌ها فرسایش حاصل کنند و نوعی فرسایش لانه‌زنبوری از خود نشان دهند.
تخت دیو[ویرایش متنی]
گاهی باد مواد نرمی را که در زیر تخته سنگ‌ها قرار گرفته‌اند تخریب نموده و با خود حمل می‌کند و در نتیجه پدیده قارچ مانندی به وجود می‌آید که اصطلاحاً به آن تخت دیو میگویند.
جستارهای وابسته[ویرایش متنی]
منابع[ویرایش متنی]
منبع مطلب : fa.wikipedia.org
مدیر محترم سایت fa.wikipedia.org لطفا اعلامیه بالای سایت را مطالعه کنید.
آشنایی با خشک‌ترین نقاط جهان
توزیع بارش باران در گوشه‌گوشه سیاره زمین به یک اندازه نیست، در زمانی که نقطه‌ای از زمین در اثر بارش شدید باران دچار سیل‌گرفتگی میشود، در گوشه‌ای دیگر، ساکنان در انتظار قطره‌ای باران روزها را پشت سر می‌گذارند.
در ادامه به چند مورد از این مناطق که به عنوان خشک‌ترین نقاط جهان شناخته می‌شوند، اشاره شده است:
سنت اوسیت، بریتانیا: این منطقه که خشک‌ترین منطقه در بریتانیانامیده میشود، شهری ساحلی در شرق آنگلیا است اما در مقایسه با بسیاری از دیگر مناطق زمین می‌توان آن را منطقه‌ای سیلابی نامید. میزان بارش باران سالانه در این منطقه 513 میلیمتر است.
آتن، یونان: پایتخت کشور یونان درحدود 25 درصد خشک‌تر از شهرهای ساحلی اسکس در بریتانیا است به شکلی که میزان بارش سالانه آتن 375 میلیمتر تخمین زده شده است.
آلمریا، اسپانیا: این شهر یکی از خشک‌ترین شهرهای اروپا است که در سواحل جنوبی اسپانیاقرار گرفته است. گفته میشود این شهر یکی از معدود شهرهای اروپایی است که میزان بارش باران سالانه آن کمتر از 200 میلیمتر است.
دماغه کابو دو گاتا، اسپانیا: با این‌همه آلمریا هرگز با دماغه کابو دو گاتا که در همسایگی‌اش قرار دارد مقایسه نمی‌شود، زیرا میزان بارش باران در این منطقه نیمی از آلمریا است و سالانه به 101 میلیمتر می‌رسد. با این‌همه میزان خشکی در خارج از اروپا شدید‌تر میشود...
دریاچه ایر، استرالیا: لزوما جایی که نامش دریاچه باشد نباید جای مرطوب و پر‌آبی تصور شود، این منطقه خشک‌ترین منطقه در استرالیا به شمار می‌رود و حتی از برخی از بیابان‌های استرالیا نیز خشک‌تر است.
این دریاچه نمک منطقه‌ای وسیع را پوشش داده و در بخش خشکی واقع شده که دو سوم استرالیا را در خود گرفته‌است. میزان بارش سالانه در این دریاچه کمتر از 125 میلیمتر است.
عدن، یمن: این منطقه نیز به عنوان یکی از خشک‌ترین مناطق در خاورمیانه شناخته میشود که مقدار آبی که از طریق باران به صورت سالانه به زمین‌های تشنه آن می‌رسد،کمتر از 45.7 میلیمتر است.
تورپان، چین: این منطقه که نامش به معنی منطقه پست است،در مسیر جاده ابریشم قرار دارد و میزان درجه حرارت آن نسبت به کل چین بالاترین است،از این رو حرارت تابستان در این منطقه شهرت زیادی دارد.
این منطقه با وجود اینکه از برفهای انباشته شده در کوهستان‌های اطراف استفاده می‌کند، به شدت خشک است و سالانه کمتر از 20 میلیمتر در آن باران می‌بارد.
دره مرگ، آمریکا: این دره که رسما به عنوان داغ‌ترین نقطه سیاره زمین شناخته شده‌است در کالیفرنیا واقع شده و همچنین یکی از خشک‌ترین نقاط زمین نیز محسوب میشود.
میزان بارش باران در این دره به اندازه‌ای محدود است که دربرخی سالها، هیچ باران قابل اندازه‌گیری نمی‌بارد. اما به صورت میانگین میزان بارش باران در آن 38 میلیمتر است.
پلیکان پوینت، نامیبیا: بخشی از آفریقای جنوبی که به خاطر شدت خشکی در آفریقا مشهور است و تقریبا هیچ بارانی در آن نمی‌بارد زیرا میانگین حجم باران سالانه آن 8.13 میلیمتر است.
ایکوئیکو، شیلی: شهر بندری پرجمعیت و شلوغی که در غرب بیابان آتاکاما واقع شده است و باران در این منطقه تنها در ماه‌های ژانویه و فوریه و به ارتفاع پنج میلیمتر می‌بارد.
وادی هالفا، سودان: این شهر در میانه بیابانی قرار گرفته و از این رو به عنوان شهر بیابانی شناخته میشود. و به همین خاطر دور از انتظار نیست که سالانه تنها 2.45 میلیمتر در آن باران ببارد.
ایکا، پرو: این شهر که در حاشیه بیابان آتاکاما قرار گرفته برای بیماران مبتلا به آسم که رطوبت برای آنها مضر است،جای خوبی برای زندگی است. میانگین بارش سالانه در این شهر 2.29 میلیمتر است.
لوکسور، مصر: قطرات بارانی که در آسمان این منطقه دیده می‌شوند، شانسی برای به زمین رسیدن نخواهند داشت زیرا شدت حرارت معمولا آنها را پیش از اینکه به زمین برسند، تبخیر می‌کند. به همین خاطر میزان بارش سالانه در این منطقه 0.86 میلیمتر تخمین زده شده است.
آسوان، مصر: شاید دیدن سد در این منطقه همه را فریب دهد، اما این شهر در اکثر ماه‌های سال کاملا خشک و داغ است و کمتر از 0.86 میلیمتر در آن باران می‌بارد.
بیابان آتاکاما: برخی از بخش‌های این بیابان هزار سال است که رنگ باران را به خود ندیده‌اند و به همین جهان این بیابان به یکی از خشک‌ترین نقاط جهان تبدیل شده‌است. سالانه کمتر از یک میلیمتر باران در این بیابان می‌بارد.
دره‌های خشک، آنتراکتیکا: خشک‌ترین نقطه جهان که از رطوبت بسیار کم برخوردار بوده و تقریبا هیچ لایه‌یخی یا برفی در آن دیده نمی‌شود، بزرگ‌ترین منطقه بدون یخ در این منطقه است.
این دره‌ها از سرزمین‌هایی برخوردارند که شباهت زیادی به سرزمین‌های مریخی دارند. در طول سال در این منطقه هیچ بارانی نمی‌بارد.
منبع مطلب : www.hamshahrionline.ir
مدیر محترم سایت www.hamshahrionline.ir لطفا اعلامیه بالای سایت را مطالعه کنید.
جواب کاربران در نظرات پایین سایت
مهدی : نمیدونم, کاش دوستان در نظرات جواب رو بفرستن.
نمیدونم, کاش دوستان در نظرات جواب رو بفرستن.